Image default
ΑΡΧΙΚΗ

Η Νηστεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η Κρητική Διατροφή

Είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ότι η Κρητική διατροφή αποτελεί σήμερα το πιο επιτυχημένο πρότυπο σωστής διατροφής που επιφέρει προστασία από καρδιοπάθειες, καρκίνο και άλλες ασθένειες προσφέροντας κατά συνέπεια μακροζωία.

Γράφει ο  κ. Ιωάννης Τσαγκατάκης
Διδάκτορας Χημείας

Αυτή η διατροφή δεν είναι επίτευγμα της σημερινής εποχής αλλά των προγόνων μας της δεκαετίας του ΄60. Σ’ αυτό το σημείο επικεντρώνουμε την προσοχή μας σε κάτι πολύ σημαντικό: ότι η νηστεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της Κρητικής διατροφής γεγονός το οποίο γενικώς δεν αναφέρεται ή εντέχνως αποσιωπάται.

Παρά το γεγονός ότι η Κρητική διατροφή αποτελεί πρότυπο όπως προαναφέρθηκε κατηγορήθηκε από πολλούς επιστήμονες ότι είναι διατροφή με υψηλά λιπαρά (μέχρι και 40% της ημερήσιας ενεργειακής κατανάλωσης έναντι του προτεινόμενου 25-30%).

Η απάντηση σε αυτό είναι ότι η κατανάλωση λιπαρών προέρχεται κυρίως από το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο που περιέχει στο μεγαλύτερο ποσοστό μονοακόρεστα λιπαρά και πολλά αντιοξειδωτικά.

Η άλλη όμως ερμηνεία που δεν είναι καθόλου γνωστή είναι ότι οι πρόγονοί μας νήστευαν (ακόμη και το λάδι τις Τετάρτες και τις Παρασκευές όλο το χρόνο), τη Μεγάλη Σαρακοστή, το Δεκαπενταύγουστο, τη νηστεία των Χριστουγέννων και αυτή των Αγίων Αποστόλων.

Νηστεία, ετυμολογικά, σημαίνει «δεν τρώγω» από τη σύνθετη λέξη «νη + εσθίω». Η τάξη της εκκλησίας στο θέμα της νηστείας έχει ως εξής: (1) Νηστεία «οίνου και ελαίου», κοινώς άλαδο, (2) κατάλυσις «οίνου και ελαίου», δηλαδή επιτρέπεται το λάδι και το κρασί

(3) κατάλυσις ιχθύος, οπότε επιτρέπεται και το ψάρι, (4) κατάλυσις αυγών, γάλακτος και γαλακτοκομικών και (5) κατάλυσις εις πάντα, οπότε επιτρέπεται και το κρέας. Περίπου 200 μέρες το χρόνο προβλέπεται νηστεία των περιπτώσεων (1) και (2).

Τη Μεγάλη Σαρακοστή κάθε Τετάρτη και Παρασκευή έχει άλαδο (γιατί σύμφωνα με τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό: να νηστεύωμεν πάντοτε, μα περισσότερον την Τετράδη, διότι επουλήθηκε ο Κύριος και την Παρασκευή διατί εσταυρώθη), και τις άλλες μέρες έχει λάδι. Την 25η Μαρτίου και την Κυριακή των Βαΐων έχει ψάρι.

Την Καθαρή Δευτέρα έχει αυστηρά άλαδο. Η νηστεία αρχικά τρομάζει και μπορεί να φαντάζει ουτοπική σε μερικούς η δυνατότητα  εφαρμογής αυτών των κανόνων. Είναι πράγματι έτσι;

Η νηστεία προτείνει (και όχι επιβάλλει) την αποχή τροφίμων από την ομάδα του γάλακτος και την ομάδα του κρέατος εκτός όμως των θαλασσινών (μαλάκια, οστρακοειδή, μαλακοόστρακα) και των οσπρίων.

Μαζί με τα τελευταία «επιτρέπονται»  όλες οι άλλες ομάδες τροφίμων δηλαδή των φρούτων, των λαχανικών, των δημητριακών και των ελαίων. Από το γεγονός και μόνο ότι η σύγχρονη διατροφή προτείνει άφθονα φρούτα και λαχανικά γίνεται κατανοητή η μεγάλη σημασία της νηστείας.

Στον πίνακα φαίνεται η μεγάλη ποικιλία νηστίσιμων τροφίμων που είναι δυνατόν να καταναλωθούν στη νηστεία και φυσικά μπορούν να μαγειρευτούν με τους ποικίλους τρόπους της παραδοσιακής Ελληνικής κουζίνας.

Επιλογές τροφίμων για την παρασκευή νηστίσιμων φαγητών
Λαχανικά Όσπρια Έλαια Δημητριακά και προϊόντα Φρούτα
-αγκινάρες πράσα γίγαντες ελιές μακαρόνια ακτινίδια
-αρακάς σπανάκι κουκιά ταχίνι ρύζι αχλάδια
– καλαμπόκι φασολάκια ρεβίθια αβοκάντο ψωμί μανταρίνια
– κολοκύθια χόρτα σόγια ελαιόλαδο παξιμάδι μήλα
-κουνουπίδι βολβοί φάβα φρυγανιές μπανάνες
-μανιτάρια μαρούλι φακές κουλούρι πορτοκάλια
-μελιτζάνες λάχανο φασόλια Θαλασσινά άρτος άλλα εποχής
-μπάμιες ντομάτα γαρίδες κριτσίνια αποξηραμένα
-μπρόκολο αγγούρι καβούρι
-πατάτες πιπεριές καλαμάρι
-παντζάρια μύδια
σουπιά
Γλυκά ταραμάς
ταψιού χταπόδι
κουταλιού
βουτήματα Χερσαία Μαλάκια
κέικ σαλιγκάρια
λουκουμά-δες
σοκολάτα υγείας Ποτά Ξηροί καρποί
χαλβάς χυμοί αμύγδαλα
μαρμελάδες αρωματικά καρύδια
τσάι σταφίδες
κακάο φουντούκια
καφές φιστίκια
Γλυκαντικές ύλες Υποκατάστατα γάλακτος ποπ-κορν
μέλι φυτικό γάλα (compleat, σόγιας)
ζάχαρη τυρί νηστίσιμο

Τα οφέλη της νηστείας από διατροφικής απόψεως είναι πολλά. Η περιστασιακή αποχή από τα τρόφιμα ζωικής προελεύσεως είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για αποτοξίνωση του οργανισμού. Μειώνει τις προσλαμβανόμενες λιπαρές ύλες, ιδιαίτερα όμως τις κορεσμένες που είναι οι πιο βλαβερές.

Έχει βρεθεί ότι ταυτόχρονα μειώνονται η χοληστερίνη κατά 40-50 mg και τα τριγλυκερίδια κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής. Παράλληλα η μεγάλη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, δημητριακών και οσπρίων κατά τη διάρκεια της νηστείας μειώνει την αρτηριακή πίεση και παρέχει αυξημένες ποσότητες φυτικών ινών, που μπορεί να ξεπεράσουν τη μέση ημερήσια συνιστώμενη διαιτητική πρόσληψη (30g/μέρα) μέχρι και 40%.

Οι φυτικές ίνες διευκολύνουν την πέψη, μειώνουν τη χοληστερίνη και προφυλάσσουν από διάφορες μορφές καρκίνου.

Σύμφωνα με έρευνα του τμήματος Γεωπονίας Α.Π.Θ, το σησάμι και τα παράγωγά του, ο χαλβάς και το ταχίνι αποτελούν ένα μικρό διατροφικό θαύμα. Περιέχουν πολλές αντιοξειδωτικές ουσίες – περίπου 2,5 φορές περισσότερες από το ελαιόλαδο- που μειώνουν τη χοληστερίνη, προστατεύουν από τον καρκίνο και βοηθούν στην καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Αποτελούν πλούσια πηγή σιδήρου, φωσφόρου, καλίου και σε μικρότερα ποσά περιέχουν μαγνήσιο, ψευδάργυρο και σελήνιο. Τέλος, είναι πλούσιες πηγές πρωτεϊνών (περίπου 20%) μεγάλης θρεπτικής αξίας ιδιαίτερα σε συνδυασμό με δημητριακά (π.χ λαγάνα) και όσπρια (π.χ ρεβύθια).

Όσον αφορά την αποχή από τις ζωικές πρωτεΐνες, οι ανάγκες του οργανισμού καλύπτονται πλήρως από τις πρωτεΐνες των οσπρίων, των δημητριακών, των παραγώγων σησαμιού και των θαλασσινών. Πρέπει επίσης να αναφερθεί η βελτίωση της θρεπτικής αξίας των φυτικών πρωτεϊνών με τους κατάλληλους συνδυασμούς τροφίμων, όπως τα όσπρια με το ρύζι στο φακόρυζο ή το ρεβυθόριζο.

Κάποιες ομάδες ανθρώπων μπορεί να έχουν ιδιαίτερες διατροφικές απαιτήσεις σε κάποια θρεπτικά συστατικά, όπως ο σίδηρος που βρίσκεται σε καλύτερα αφομοιώσιμη μορφή στα ζωικά τρόφιμα.

Και σε αυτή την περίπτωση οι ανάγκες μπορούν να καλυφθούν από τα όσπρια, τα λαχανικά όπως το σπανάκι ή το χαλβά, που μια μερίδα του δίνει το 50% της συνιστώμενης διαιτητικής πρόσληψης. Επίσης η απορρόφηση του σιδήρου αυξάνεται με τη βιταμίνη C, δηλαδή συνιστώνται πολλά φρούτα, όπως πορτοκάλια, ακτινίδια και χυμοί. Τέλος, οι ανάγκες σε απαραίτητα ω-3 και ω-6 λιπαρά οξέα καλύπτονται με κατανάλωση ψαριού, τα οποία ενισχύουν, επίσης, τον οργανισμό με σίδηρο και ζωικές πρωτεΐνες, χωρίς βλαβερά λίπη.

Οι βασικές αρχές της υγιεινής διατροφής εφαρμόζονται και στην περίοδο της νηστείας, που συνιστούν ισορροπία στη λήψη των θρεπτικών συστατικών, ποικιλία στην επιλογή των τροφίμων και μέτρο στην ποσότητα. Έτσι εφιστάται η προσοχή στην κάλυψη των βασικών αναγκών σε πρωτεΐνες, βιταμίνες και ανόργανα συστατικά, όπως ο σίδηρος και το ασβέστιο.

Οι νηστίσιμες επιλογές, όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα, ιδιαίτερα στην πατρίδα μας, είναι απεριόριστες και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να καταναλώνουμε κατά τη διάρκεια της νηστείας μόνο ψωμί, ζυμαρικά και πατάτες.

Τέλος, τροφές με πλούσια διατροφική αξία από τη μια, όπως τα διάφορα θαλασσινά, ο χαλβάς και οι ελιές μπορεί από την άλλη να δημιουργήσουν προβλήματα αύξησης του βάρους με την άμετρη κατανάλωσή τους.

Βέβαια η ωφέλεια της νηστείας δεν είναι μόνο βιολογική αλλά και πνευματική όπως περιγράφεται από τους Πατέρες της Εκκλησίας και ιδιαίτερα τον Ιωάννη το Χρυσόστομο.

Πρώτα από όλα ο Άγιος μας συσχέτιζε τη νηστεία με την υγεία όπως κάνει και η επιστήμη της Διατροφής σήμερα: Με την παραπάνω σκιαγράφηση της αξίας της αληθινής νηστείας αποκαλύπτονται ολοφάνερα και οι ωφέλειες, που πηγάζουν απ’ αυτή.

Ας δούμε τον Χρυσορρήμονα της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας τι λέει σχετικά: «η νηστεία είναι μητέρα και της εξαιρετικής υγείας… Ποιος μπορούμε να πούμε ότι ζει περισσότερο απολαυστικά, εκείνος που τρώει λάχανα και είναι υγιής και δεν παθαίνει τίποτα δυσάρεστο ή εκείνος που διαθέτει πλούσιο τραπέζι και είναι γεμάτος από άπειρες αρρώστιες… Είναι γλυκύς και ευχάριστος ο καιρός της νηστείας, η πνευματική άνοιξη των ψυχών, η αληθινή γαλήνη των λογισμών.

Καταπραΰνει τα κύματα των αλόγων επιθυμιών. Απομακρύνει από τη σκέψη μας την τρικυμία των παθών… Είναι η γαλήνη των ψυχών μας, το στόλισμα και η ευπρέπεια των γερόντων, η παιδαγωγός των νέων, ο δάσκαλος των συνετών και σωφρόνων… Είναι η τροφή της ψυχής».

Κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο η νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής καθιερώθηκε επειδή: «παλαιά πολλοί Χριστιανοί προσέρχονταν στα μυστήρια χωρίς καμιά προετοιμασία, και μάλιστα την εποχή που ο Χριστός τα συνέστησε.

Αντιλαμβανόμενοι λοιπόν οι πατέρες την βλάβη που προκαλούσε η έλλειψη προπαρασκευής, αφού συγκεντρώθηκαν, καθιέρωσαν σαράντα ημέρες νηστείας, προσευχής, ακροάσεως του θείου λόγου, συνάξεων, ώστε, αφού, καθαρθούμε όλοι από τα πάθη μας με κάθε προσοχή και επιμέλεια και με προσευχές και ελεημοσύνες και νηστείες και αγρυπνίες και δάκρυα και με εξομολόγηση και με όλα τ’ άλλα, να προσέλθωμε με καθαρή κατά το δυνατό συνείδηση».

Επίσης διδάσκει «… την αληθινή νηστεία να επιδείξομε, την αποχή δηλαδή  από τα κακά. Γιατί αυτό είναι νηστεία. Επειδή η αποχή από τα φαγητά γι’ αυτό μας έχει παραδοθεί, για να χαλιναγωγήσει τη δύναμη της σάρκας και να κάνει τον ίππο των επιθυμιών μας πειθαρχικό». Επίσης, αυτός που νηστεύει: «πρέπει να είναι ανώτερος από τα χρήματα, να δείχνει μεγάλη γενναιοδωρία στην ελεημοσύνη και να διώχνει από την ψυχή του κάθε κακία προς τον πλησίον». Αλλού αναρωτιέται: «είναι δυνατόν να νηστεύει κανείς και χωρίς να νηστεύει;». Και απαντά: «όταν τρώμε φαγητά, απέχομε όμως από τα αμαρτήματα. Γιατί αυτή είναι η ωφέλιμη νηστεία και γι’ αυτήν απέχουμε και από τα φαγητά, για να βαδίσουμε ευκολότερα προς το δρόμο της αρετής».

Γενικά κατά τη διάρκεια της νηστείας καλύπτονται ή καλύτερα πρέπει να καλύπτονται οι βασικές αρχές της σωστής διατροφής, όπως προαναφέρθηκε, δηλαδή την ισορροπία στη λήψη όλων των θρεπτικών συστατικών, την ποικιλία στην επιλογή των τροφίμων και μέτρο στην ποσότητα του φαγητού. Σ’ αυτό το τελευταίο κρίνεται σημαντικό να αναφερθεί η ρήση ενός από τους Πατέρες της Εκκλησίας, τον  άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη για τις τάξεις του φαγητού: «…τρεις τάξεις έχει το φαγητόν, εγκράτειαν, αυτάρκειαν, και κόρον (κορεσμό). Εγκράτεια είναι όταν, θέλων ακόμη να φάγη τις, εγκρατεύηται, και εγείρεται ακόμη πεινών· αυτάρκεια, όταν φάγη το αρκετόν· και κόρος όταν χορτάση. Λοιπόν αν δεν δύνασαι να φυλάξης τα δύο, καν στήθι (παρέμεινε) μέχρι του τρίτου και μη γίνου υπερκορής…».

Τελειώνοντας θα θίξουμε ένα πολύ σημαντικό θέμα που είναι η νηστεία των παιδιών. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας λέει: «να μαθαίνει το παιδί να νηστεύει, όχι βέβαια πάντοτε, αλλά τουλάχιστον δυο μέρες της εβδομάδας, την Τετάρτη και την Παρασκευή», ενώ ο Μέγας Βασίλειος κηρύττει: «Η νηστεία προστατεύει τα νήπια, σωφρονίζει τους νέους…».

Σήμερα άλλωστε, το θέμα της διατροφής των παιδιών με τα μεγάλα ποσοστά παχυσαρκίας που δοκιμάζεται σκληρά και επικίνδυνα από τα σύγχρονα διατροφικά, δυτικού τύπου, πρότυπα, με τα fast-food, σουβλάκια, ανθυγιεινά σνακ, delivery κ.ά η νηστεία της εκκλησίας μας, «η παιδαγωγός των νέων» είναι πιο αναγκαία από ποτέ.

Αυτή η αναφορά στη νηστεία της Ορθόδοξης εκκλησίας και τη σωστή διατροφή θα κλείσει επιστημονικά με τα λόγια του διακεκριμένου καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης κου Α. Καφάτου που με βάση τις ερευνητικές του μελέτες έχει δηλώσει ότι: «χριστιανική νηστεία και υγιεινή διατροφή είναι για τη μοντέρνα Ιατρική σχεδόν ταυτόσημες έννοιες». Και πνευματικά: Έφθασε λοιπόν η νηστεία: «η μητέρα της σωφροσύνης, η κατήγορος της αμαρτίας, η συνήγορος της μετανοίας, η πολιτεία των αγγέλων, η σωτηρία των ανθρώπων». Ας την αξιοποιήσουμε όλοι: «… πατέρες και αδερφοί, και στις εβδομάδες που έρχονται … προσθέτοντας θέρμη στη θέρμη, και φροντίδα στη φροντίδα, ως που να φθάσουμε στην κυρία εορτή του Πάσχα με λαμπρυσμένες τις ψυχές και τα σώματα» (Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος).

Related posts

Πολυτεχνείο: Επεισόδια ΤΩΡΑ στο κέντρο της Αθήνας

admin

90 εκπαιδευτικοί για περιβάλλον, διατροφή & Τουρισμό στην Ιεράπετρα

admin

Ιωση Καστανής Ρυτίδωσης – Κανένα επιβεβαιωμένο κρούσμα στην Ιεραπετρα.

admin

Leave a Comment